Η γυναικεία γονιμότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη λειτουργία των ωοθηκών, δηλαδή την ικανότητά τους να παράγουν ωάρια και τις απαραίτητες ορμόνες. Όταν αυτή η λειτουργία σταματήσει νωρίτερα από το φυσιολογικό, πριν την ηλικία των 40 ετών, τότε μιλάμε για πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια ή όπως συχνά αποκαλείται, «πρόωρη εμμηνόπαυση».
Πρόκειται για μια κατάσταση που αφορά περίπου το 1% των γυναικών και μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στη γονιμότητα όσο και στη γενικότερη υγεία.
Τι είναι η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια;
Κανονικά, οι ωοθήκες της γυναίκας παράγουν ωάρια κάθε μήνα μέχρι περίπου την ηλικία των 50 ετών, οπότε εμφανίζεται η φυσιολογική εμμηνόπαυση. Στην πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, η λειτουργία αυτή σταματά πολύ νωρίτερα. Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες μπορεί να έχουν διαταραχές της περιόδου ή ακόμα και πλήρη διακοπή της εμμήνου ρύσεως πριν τα 40.
Παράλληλα, μειώνεται η παραγωγή οιστρογόνων, ορμονών που είναι απαραίτητες όχι μόνο για τη γονιμότητα αλλά και για την υγεία των οστών, του καρδιαγγειακού συστήματος και του δέρματος.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Τα βασικά συμπτώματα της πρώιμης ωοθηκικής ανεπάρκειας μοιάζουν με εκείνα της εμμηνόπαυσης:
- Αραιές ή διακοπτόμενες περίοδοι.
- Εξάψεις, εφιδρώσεις και νυχτερινές ενοχλήσεις.
- Αϋπνία και ευερεθιστότητα.
- Ξηρότητα κόλπου και δυσφορία στη σεξουαλική επαφή.
- Μειωμένη libido.
- Με τον καιρό, αυξημένος κίνδυνος οστεοπόρωσης και καρδιαγγειακών προβλημάτων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η διάγνωση γίνεται τυχαία, όταν η γυναίκα απευθύνεται στον ιατρό για θέματα υπογονιμότητας.
Ποια είναι τα αίτια;
Η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους:
- Γενετικούς παράγοντες: ορισμένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες, όπως το σύνδρομο Turner ή μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια.
- Αυτοάνοσα νοσήματα.
- Θεραπείες καρκίνου: Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία μειώνουν τα αποθέματα των ωοθηκών και να επηρεάσουν την υγεία των ωαρίων.
- Άγνωστα αίτια: σε πολλές περιπτώσεις δεν εντοπίζεται συγκεκριμένη αιτία.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Ο γυναικολόγος, μετά από κλινική εξέταση και ιστορικό, θα ζητήσει ειδικές αιματολογικές εξετάσεις για τον έλεγχο ορμονών:
- FSH και LH: βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα.
- Οιστραδιόλη: χαμηλά επίπεδα.
- ΑΜΗ (αντιμυλλέρια ορμόνη): δείχνει το ωοθηκικό απόθεμα και είναι συνήθως χαμηλή.
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να ζητηθεί και γενετικός έλεγχος, καθώς και έλεγχος για αυτοάνοσα νοσήματα.
Τι σημαίνει για τη γονιμότητα;
Η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια είναι μια από τις πιο δύσκολες αιτίες υπογονιμότητας. Παρά τη μειωμένη λειτουργία των ωοθηκών, σε κάποιες γυναίκες μπορεί ακόμη να υπάρχουν σποραδικές ωορρηξίες, που επιτρέπουν την πιθανότητα φυσικής σύλληψης, αν και με χαμηλά ποσοστά.
Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί συχνά τη θεραπεία εκλογής. Σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν καθόλου ωάρια, μπορεί να συζητηθεί η επιλογή δωρεάς ωαρίων, μια μέθοδος με πολύ υψηλά ποσοστά επιτυχίας.
Υπάρχει θεραπεία;
Δεν υπάρχει θεραπεία που να αποκαθιστά πλήρως τη λειτουργία των ωοθηκών. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες:
- Ορμονική υποκατάσταση με οιστρογόνα και προγεστερόνη, για την ανακούφιση των συμπτωμάτων και την προστασία της υγείας των οστών και του καρδιαγγειακού συστήματος.
- Συμπληρώματα βιταμίνης D και ασβεστίου, για την πρόληψη της οστεοπόρωσης.
- Ισορροπημένη διατροφή, άσκηση και αποφυγή καπνίσματος, για τη γενικότερη υγεία.
- Εξατομικευμένες θεραπείες υπογονιμότητας, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε γυναίκας.
Συμπέρασμα
Η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια δεν σημαίνει απαραίτητα το τέλος της γονιμότητας ή της θηλυκότητας. Με τη σωστή ιατρική καθοδήγηση, την έγκαιρη διάγνωση και τις σύγχρονες μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, πολλές γυναίκες καταφέρνουν να γίνουν μητέρες. Παράλληλα, η ορμονική υποκατάσταση και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής βοηθούν στη διατήρηση της ποιότητας ζωής.
Η γνώση είναι δύναμη: όσο πιο γρήγορα γίνει η διάγνωση, τόσο περισσότερες επιλογές έχει μια γυναίκα για το μέλλον της.
Σεραφείμ Χ. Πούσιας M.D, M.Sc, Ph.D
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ειδικός Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
