Η υπογονιμότητα επηρεάζει περίπου ένα στα έξι ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν παιδί. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζεται ένα σαφές αίτιο, όπως διαταραχές ωορρηξίας, προβλήματα στις σάλπιγγες ή μη φυσιολογικό σπέρμα. Ωστόσο, σε ένα ποσοστό περίπου 25-30% όλων των περιπτώσεων, όλες οι εξετάσεις είναι φυσιολογικές και παρ’ όλα αυτά η εγκυμοσύνη δεν επιτυγχάνεται. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Τι είναι η ανεξήγητη υπογονιμότητα;
Η διάγνωση τίθεται όταν, μετά από τουλάχιστον 12 μήνες συστηματικών προσπαθειών (ή 6 μήνες για γυναίκες άνω των 35 ετών), δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη, παρά το γεγονός ότι οι βασικές εξετάσεις είναι φυσιολογικές.
Ο βασικός έλεγχος περιλαμβάνει:
– Ηλικία του ζευγαριού.
– Τεκμηρίωση ωορρηξίας με αιματολογικές εξετάσεις (π.χ. προγεστερόνη) ή υπερηχογράφημα.
– Έλεγχο ωοθηκικού αποθέματος (AMH, FSH, υπερηχογραφική καταμέτρηση ωοθυλακίων).
– Διαβατότητα σαλπίγγων (υστεροσαλπιγγογραφία ή υπερηχογραφική υστεροσαλπιγγογραφία/HyFoSy).
– Έλεγχο της μήτρας (υπερηχογράφημα, σαλπιγγογραφία, υστεροσκόπηση εφόσον χρειαστεί).
– Σπερμοδιάγραμμα για έλεγχο αριθμού, κινητικότητας και μορφολογίας σπερματοζωαρίων.
– Ορμονικό έλεγχο (FSH, LH, TSH, προλακτίνη κ.ά.).
– Καταγραφή του ιατρικού και αναπαραγωγικού ιστορικού του ζευγαριού, σε συνδυασμό με κλινική εξέταση.
Αν όλα τα παραπάνω είναι φυσιολογικά, τότε η διάγνωση που τίθεται είναι ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Πιθανά αίτια
Η ανεξήγητη υπογονιμότητα δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, σημαίνει ότι δεν μπορεί να εντοπιστεί με τις εξετάσεις. Μερικές πιθανές εξηγήσεις είναι:
– Μικρές διαταραχές της ωορρηξίας ή της ωχρινικής φάσης.
– Μειωμένη ποιότητα ωαρίων ή σπερματοζωαρίων που δεν ανιχνεύεται στις εξετάσεις.
– Ήπια ή μέτρια ενδομητρίωση.
– Υποκλινικές παθήσεις (π.χ. διαβήτης, θυρεοειδής).
– Μη ιδανικός χρονισμός των επαφών σε σχέση με τις γόνιμες ημέρες.
Η σημασία της ηλικίας
Η ηλικία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα. Όσο περνούν τα χρόνια, μειώνεται η ποιότητα και ο αριθμός των ωαρίων, γεγονός που δυσκολεύει τη σύλληψη. Μετά τα 40 η πιθανότητα φυσικής σύλληψης είναι μικρή, ενώ μετά τα 44 γίνεται εξαιρετικά σπάνια, ακόμη και σε γυναίκες με κανονικούς κύκλους.
Μπορεί να υπάρξει εγκυμοσύνη;
Ναι. Η διάγνωση της ανεξήγητης υπογονιμότητας δεν σημαίνει ότι ένα ζευγάρι δεν θα αποκτήσει ποτέ παιδί. Έρευνες έχουν δείξει ότι ακόμη και χωρίς θεραπεία, έως και 40% των ζευγαριών συλλαμβάνει αυτόματα με την πάροδο του χρόνου. Σε άλλες μελέτες, περίπου 6% των ζευγαριών πέτυχε εγκυμοσύνη ενώ περίμενε στη λίστα για εξωσωματική.
Με θεραπείες, τα ποσοστά είναι ακόμη υψηλότερα. Μελέτη του National Institutes of Health έδειξε ότι το 92% των ζευγαριών με ανεξήγητη υπογονιμότητα απέκτησε παιδί μετά από κατάλληλη θεραπεία.
Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές;
Η αντιμετώπιση εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία, τη διάρκεια της υπογονιμότητας και τις επιθυμίες του ζευγαριού. Οι διεθνείς οδηγίες (ESHRE 2023) συστήνουν:
1. Αλλαγές τρόπου ζωής: διακοπή καπνίσματος, περιορισμός αλκοόλ και καφεΐνης, υγιές βάρος, ισορροπημένη διατροφή και τακτική άσκηση.
2. Βελτιστοποίηση χρονισμού επαφών με τη βοήθεια τεστ ωορρηξίας ή παρακολούθησης κύκλου.
3. Σπερματέγχυση (IUI), συνήθως για 2-3 κύκλους.
4. Εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας ή μετά από αποτυχία πιο ήπιων μεθόδων. Η χρήση ICSI δεν υπερτερεί της κλασικής IVF, εκτός αν υπάρχει ανδρικός παράγοντας.
5. Λαπαροσκόπηση μόνο όταν υπάρχει υποψία ενδομητρίωσης ή συμφύσεων, όχι ως εξέταση ρουτίνας.
Πρόγνωση
Η ανεξήγητη υπογονιμότητα μπορεί να είναι απογοητευτική, όμως τα περισσότερα ζευγάρια τελικά αποκτούν παιδί. Σε κάποιες μελέτες έως και 40% των ζευγαριών συλλαμβάνουν αυτόματα με τον χρόνο, ενώ με τις σύγχρονες θεραπείες το ποσοστό επιτυχίας ανεβαίνει σημαντικά. Η ηλικία της γυναίκας, η διάρκεια της υπογονιμότητας και τυχόν προηγούμενες εγκυμοσύνες είναι οι σημαντικότεροι προγνωστικοί παράγοντες.
Συμπέρασμα
Η ανεξήγητη υπογονιμότητα δεν είναι αδιέξοδο. Αντανακλά τα όρια της ιατρικής γνώσης και την πολυπλοκότητα της αναπαραγωγής. Με σωστή ενημέρωση, εξατομικευμένη θεραπεία και υποστήριξη, τα περισσότερα ζευγάρια καταφέρνουν να εκπληρώσουν το όνειρο της γονεϊκότητας.
Σεραφείμ Χ. Πούσιας M.D, M.Sc, Ph.D
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ειδικός Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
